12 września, 2022
Śladami Polaków na świecie – Kanada
Kanada to kraj wielokulturowości. Wielokulturowość daje szansę różnym grupom etnicznym na wnoszenie swojego wkładu do kultury kanadyjskiej. Wartość kultury tworzonej przez Polonię w ciągu dwu i pół wieku jej osiedlenia się w tym kraju jest niepodważalna, budzi uznanie i szacunek.
Początki
1 lipca 1867 roku wszedł w życie akt zjednoczenia trzech brytyjskich kolonii w Ameryce Północnej. Wydarzenie to jest uznawane za początek kanadyjskiej państwowości. Fale imigrantów napływały do Kanady przez cały XIX i XX wiek. Początkowo emigracja z Polski nie miała masowego charakteru i do Kanady przybywały nieliczne osoby. Pierwszym zanotowanym polskim emigrantem w Kanadzie został Andrzej Wilk, syn gdańskiego kupca, który przypłynął do Québecu w 1686 roku na pokładzie statku „La Minerve”. W kronikach z 1752 roku figuruje zapis, że w tym właśnie roku, w Montrealu, Dominik Barcz zawarł związek małżeński. Wiele danych wskazuje na to, że był to pierwszy Polak osiadły na stałe w Kanadzie. Do zakończenia wojny siedmioletniej nie można mówić o trwałej obecności Polaków na terenie dzisiejszej Kanady.
W z tamtego okresu zapiskach znajdujemy kilka polskich nazwisk, między innymi:
1759 – Karol Błaszkiewicz, kartograf, który osiedlił się w Nowej Funlandii; 1775 – August F. Globensky, chirurg i założyciel apteki;
1867 – Aleksander Edward Kierzkowski, pierwszy polski poseł do Parlamentu Kanady, inżynier który kierował wieloma pracami w Dolnej Kanadzie.
Prawdziwa opowieść o Polakach na terytorium dzisiejszej Kanady zaczyna się po upadku powstania listopadowego, kiedy to inżynier-emigrant Kazimierz Gzowski nadzorował budowę mostu kolejowego na rzece Niagara. Kazimierz Gzowski, inżynier, budowniczy dróg i mostów, adwokat i nauczyciel, który pełnił wiele funkcji w życiu społecznym Kanady. Urodził się w 1813 roku w Petersburgu, ukończył szkołę inżynierów w Kamieńcu Podolskim. Po upadku Powstania Listopadowego, w którym brał udział u boku swego ojca, i dwuletnim internowaniu, znalazł się w 1834 roku na pokładzie statku zmierzającego do Nowego Jorku. W 1846 roku Gzowski stał się obywatelem Kanady, w której mieszkał od 1841 roku zatrudniony przez rząd kanadyjski w Departamencie Dróg i Mostów. W latach 50-tych XIX wieku Gzowski kierował budową pierwszej międzynarodowej linii kolejowej łączącej Kanadę i Stany Zjednoczone. Najbardziej znanym jego osiągnięciem jest jednak most nad rzeką Niagara, łączący Fort Erie w Kanadzie z miastem Buffalo w USA. Również Gzowskiemu zawdzięcza Niagara powstanie nad wodospadem pięknego parku, który nosi dziś jego imię. Gzowski był przedstawicielem tej pierwszej fali imigrantów, dla której asymilacja w nowym środowisku była najłatwiejsza. Był też gubernatorem porucznikiem Ontario i otrzymał od królowej Wiktorii tytuł szlachecki. Jemu to w 1968 roku wystawiono pomnik na wybrzeżu jeziora Ontario w Toronto w parku jego imienia. Była to inicjatywa Komitetu Inżynierów, Kupców i Przemysłowców oraz Stanisława Haidasza, późniejszego senatora, wówczas posła do Parlamentu.
Rozwój emigracji
Emigracja następowała w czterech wielkich falach, a każda z nich miała unikalny charakter, zarówno pod względem liczebności, jak i dominującego typu ludności, który każda fala przynosiła ze sobą.
Pierwszy okres
Pierwsza z nich rozpoczęła się pod koniec XVIII wieku i spowodowana była upadkiem wolnej Polski, rozbiorami i póżniejszymi powstaniami, w następstwie których zaczęli opuszczać kraj uchodżcy polityczni. Byli to z reguły ludzie o otwartych, światłych umysłach, dzięki czemu proces asymilacji przebiegał łatwiej, Pod koniec XIX wieku, w skutek otwarcia granic kanadyjskich dla emigrantów z Europy Środkowej i Wschodniej, nastąpił masowy napływ Polaków ze wszystkich zaborów. Byli to przede wszystkim chłopi, bardzo często bez żadnego wykształcenia i dosłownie bez grosza. Większość z nich trafiała na farmy, część znajdowała zatrudnienie przy budowie kolei, a niektórzy porzucali życie pionierskie i szukali pracy w miastach wschodniego wybrzeża. Już w 1886 roku w Berlinie Ontario (póżniejszy Kitchener) powstało polskie Towarzystwo Samopomocy św. Józefa, pierwsza znana polska organizacja w Kanadzie. Do roku 1941 osadnictwo polskie skupiało się jednak przede wszystkim na farmach w środkowej części kraju.
Drugi okres
Pod koniec lat 50-tych XIX wieku 16 rodzin kaszubskich, w sumie 77 osób, dotarło do hrabstwa Renfrew w Dolinie Ottawy w prowincji Ontario. Wkrótce wraz z napływem następnych kaszubskich osadników powstała unikalna polska enklawa zwana do dzisiaj Kaszubami, położona wokół miast Wilno i Barry’s Bay. W przeciwieństwie do imigrantów z pokolenia Gzowskiego, ci polscy pionierzy nie dążyli do całkowitej integracji ze swoją nową ojczyzną starając się raczej przenieść polskie zwyczaje na kanadyjski grunt. W tym okresie liczba Polaków w Kanadzie wzrosła od 6 tys. w 1901 roku do 61,578 w 1938 i 167,485 w 1941 roku. W przeciwieństwie do pierwszej fali emigracji, ta miała charakter głównie zarobkowy.
Trzeci okres
Okres przybycia trzeciej wielkiej fali przypada na lata po II wojnie światowej i sięga końca lat 60-tych. W latach 1946-56 przyjechało do Kanady ponad 60 tys. Polaków, w większości żołnierzy polskich jednostek walczących na Zachodzie. Emigracja ta miała znowu charakter głównie polityczny i obejmowała ludzi o różnych zawodach i statusie społecznym.
Czwarty okres
Ostatnia fala imigracji, która rozpoczęła się w początku lat 80-tych i trwa do dziś, zmieniła wizerunek Polonii. Polacy przyjeżdżający do Kanady w ostatnim dwudziestoleciu to zarówno osoby opuszczające kraj z powodu represji stanu wojennego, jak i młodzi ludzie poszukujący szansy podniesienia swojego statusu finansowego. Są to wykształceni i znający język angielski ludzie, których asymilacja w nowym społeczeństwie przebiega prawie bezboleśnie. Polacy przestali kojarzyć się z najniżej płatnymi, niewykwalifikowanymi pracownikami. Dziś są prężną grupą świetnie odnajdującą swoje miejsce w nowej rzeczywistości.
Polonia – czasy obecne
Polskiej emigracji nie da się podzielić na zarobkową lub polityczną, bowiem względy ekonomiczne na równi z politycznymi odgrywały dużą rolę w decyzji osiedlania się Polaków w różnych krajach. Wynieśli oni z Polski głęboki patriotyzm objawiający się kultywowaniem tradycji, zakładaniem różnych organizacji i tworzeniem kultury polskiej. Długa jest lista zasłużonych Polaków, którzy wzbogacili i wzbogacają kulturę Kanady. W Kanadzie mieszka obecnie około miliona Polaków, jednak osób mających polskie pochodzenie jest znacznie więcej, bo około 1,5 miliona. W „polskich Kaszubach” – w Barry’s Bay powstała pierwsza szkoła polska i harcerstwo, a w Wilnie pierwsza parafia polska. W 1972 roku odsłonięto w Wilnie tablicę upamiętniającą osiedlenie się w tej okolicy pierwszych emigrantów polskich. Dzisiejsze Kaszuby są centrum kultury polskiej, gdzie oprócz kościołów, kaplicy, szkoły, stanic harcerskich są dwa pomniki „1000-lecia” i „Szarych Szeregów”, organizowane też są polskie imprezy kulturalne.
Polska emigracja zarobkowa koncentrowała się w prowincjach: Manitoba, Ontario, Saskatchewan i Alberta. Zdecydowana jej większość trudniła się rolnictwem. Polskie gospodarstwa zlokalizowane były wzdłuż linii kolejowych Canadian National Railways i Canadian Pacific Railway. Polska ludność miejska skupiała się głównie w Winnipeg, stolicy Manitoby oraz w Toronto, Quebecu i Montrealu. Na tę liczącą kilka tys. osób grupę składali się przeważnie robotnicy niewykwalifikowani. W osiedlach rolniczych jedyną formę organizacji Polonii stanowiły parafie (ok. 30), przy których działały szkoły oraz różne stowarzyszenia religijne, oświatowe i narodowe. W miastach natomiast działały słabe – z powodu braku inteligencji i funduszów – związki i organizacje. W Winnipeg istniał Sokół, a w Toronto Spójnia, rozwijające akcje oświatowe i sportowe. Polską prasę reprezentowały dwa tygodniki „Gazeta Katolicka” i „Czas”. Jedyną większą szkołą polską była szkoła parafialna w Winnipeg.
W 1944 roku w Toronto powstał Kongres Polonii Kanadyjskiej. Przystąpiły do niego 152 organizacje z całej Kanady. Jest tu najwięcej organizacji polskich, szkół, sześć parafii katolickich i trzy innych wyznań. Są tu biblioteki i księgarnie polskie, zespoły folklorystyczne, teatr, orkiestra symfoniczna, sklepy i restauracje oraz tysiące biznesów których właścicielami są polonusi. W Toronto i w przylegającej Mississauga organizuje się najwięcej imprez kulturalnych. Działa tutaj wielu literatów, kompozytorów, malarzy, rzeźbiarzy i wspaniałych grafików. Są wśród nich profesjonaliści, są też i bardzo utalentowani amatorzy.
Bardzo często odbywają się imprezy kulturalne. Należą do nich: festiwal piosenki religijnej, festiwal piosenki żeglarskiej; kiermasze książki; przeglądy kabaretów polonijnych. W 1999 roku dla uczczenia 150. rocznicy śmierci Fryderyka Chopina z inicjatywy Tomasza Stan-Stanickiego i przy wybitnej pomocy Fundacji Maxymiliana Kolbego został zorganizowany I Kanadyjski Konkurs Pianistyczny im. Fr. Chopina w Polskim Centrum Kultury im. Jana Pawła II w Mississauga, które zostało wybudowane w latach 90. ze składek Polonii kanadyjskiej.
Propagowanie kultury polskiej na gruncie kanadyjskim odbywa się również poprzez środki masowego przekazu. Działają codzienne lub cotygodniowe programy radiowe: Radio Polonia, Polskie Radio Toronto, Katolickie Studio Młodych i telewizyjne: TV Polish Studio i TV Z Ukosa. Regularnie ukazuje się prasa: „Gazeta” – trzy razy w tygodniu; „Związkowiec”, „Głos Polski”, „Goniec”, „Wiadomości” i „Życie” – tygodniki.
W Kanadzie działa Polski Narodowy Kościół Katolicki Dla wiernych kościoła rzymskokatolickiego odbywają się w kościołach kilkudziesięciu miast msze w języku polskim. W języku polskim odbywają się również spotkania religijne innych wyznań.
Wybitne polskie nazwiska w Kanadzie
- Kuba Bryzgalski i Kazimierz Mir-Głaz – artyści malarze;
- Jerzy Kołacz – artysta malarz, grafik;
- Wojciech Strahl – rzeźbiarz, grafik, fotografik, poeta;
- Justyna Dulny-Olszowy – artystka malarz;
- Andrzej Rozbicki – dyrygent, Dyrektor Muzyczny Orkiestry Symfonicznej – The Celebrity Symphony Orchestra;
- Maciej Jaśkiewicz – dyrygent, Dyrektor Muzyczny Polsko-Kanadyjskiego Towarzystwa Muzycznego – The Toronto Sinfonietta;
- Mirosław Połatyński – aktor, Dyrektor teatru ATLAS Stage Productions Canada;
- Kinga Mitrowska i Teresa Romanowska-Klimuszko – śpiewaczki sopranowe;
- Ola Turkiewicz – kompozytorka i wokalistka.
