„Kawa jest językiem samym w sobie” – Część 1 – historia

Słowo kawa brzmi bardzo podobnie w wielu językach. Arabowie nazywają ją kahwa, a Turcy kahve. Od nich nazwę na ten napój przejeło wiele języków europejskich, dla przykładu Włosi utworzyli nazwę caffè. Innym żródłem pochodzenia nazwy kawa jest nazwa etiopskiego miasta Kaffa, dziś – Kefa.

Oryginalnie kawa pochodzi z Etiopii, w Europie pojawiła się około XVI wieku. Jest jedną z najpopularniejszych używek na świecie i stanowi główne źródło kofeiny.

Kawowiec, kawa (Coffea L.) jest ro rodzaj wiecznie zielonych krzewów i drzew, obejmuje 104 gatunki; w większości pochodzą one z terenu Afryki, niektóre tylko z Azj, niektóre z nich są uprawiane.

Kawa jako napój jest zwykle podawana na gorąco, chociaż w USA popularna jest również kawa mrożona z kostkami lodu. Kawa sporządzana jest z palonych ziarna kawowca, które następnie zostają zmielone lub poddanych instantyzacji – czyli procesowi doprowadzenia rozdrobnionego lub sproszkowanego koncentratu do takiego stanu, w którym można go łatwo i szybko rozprowadzić lub rozpuścić w wodzie.

Odkrycie kawy

Owoce kawowca wykorzystywane były w Etiopii już w pierwszym tysiącleciu p.n.e, ale nie w formie napoju jak dzisiaj tylko jedzono je gotowane z dodatkiem masła i soli. W tamtym okresie nie uprawiano ich tylko zbierano z dziko rosnących krzewów.  Przypuszcza się, że kawę odkrył lud Oromo, zamieszkujący w rejonie etiopskiego miasta Kaffa.

Uważa sie, iż w XIII lub XIV wieku ziarna kawowca przywiezione zostały przez kupców arabskich do Jemenu, który do dziś dostarcza najdroższą kawę, tam też opracowano metodę preparowania nasion przez ich prażenie i wytwarzanie z nich napoju, który Beduini rozpowszechnili we wszystkich krajach arabskich.

Teraz chciałam opowiedzieć wam pewną ciekawostkę. Otóż z odkryciem kawy wiążą się dwie legendy:

Pierwsza opowiada historię derwisza zwanego Shaikh ash-Shadhili, który wędrował po całej północnej Afryce i podczas swojej wędrówki spotkał przypadkiem stado kóz, które były bardzo ożywione i pełne energii. Będąc bardzo ciekawym i dociekliwym człowiekiem zaczął obserwować kozy chcąc poznać przyczynę ich niezwykłego zachowania. Spróbował zjadanych przez nie owoców i w ten sposób poznał ich niezwykły wpływ na organizm człowieka.

Druga, bardzo podobna historia, jako odkrywcę podaje etiopskiego pasterza o imieniu Kaldi.

Trochę historii

W końcu XV wieku położony na południowym krańcu Morza Czerwonego arabski port Al-Mucha (bardziej znany jako Mokka) był dużym ośrodkiem handlu ziarnami rośliny zwanej kohwet.  Wraz z ekspansją ludności arabskiej na dalsze regiony Afryki Północnej zwyczaj picia kawy rozpowszechnił się na całym Bliskim Wschodzie.  Początkowo podchodzono do niego nieufnie a nawet niechętnie, do tego stopnia, że picie kawy zostało zabronione w Mekce w roku 1511, a w Kairze w 1532. Jednak wobec szybkiego wzrostu jej popularności oraz dużego popytu na ten napój w całym świecie arabskim, zakazy wkrótce zniesiono.

Popularność napoju rosła i zwyczaj picia aromatycznego napoju zaczął roztaczać coraz większe kręgi. Na początku XIV wieku kawa wraz z kupcami arabskimi trafiła do Turcji.

Pierwszą kawiarnię w Turcji otwarto w Stambule w 1554 roku. O ile jednak w krajach arabskich popularność tego napoju szybko wzrastała, w Turcji odbywało to się znacznie wolniej. Pobudzające właściwości palonych ziaren bywały obiektem krytyki religijnych ortodoksów, a pierwsze kawiarnie stawały się nieraz miejscem bardzo burzliwych dyskusji często przeradzających się wręcz w ortodoksyjne kazania, co niepokoiło sułtanów. Jednak u schyłku XVI wieku uchylono w Turcji restrykcje na picie i handel kawą, a Imperium Osmańskie, jako pośrednik w handle, stało się mocarstwem kawowym.

Kawa w Europie i Ameryce

Pierwszym europejczykiem, który opisał kawę, był Leonard Rauwolf – niemiecki botanik i podróżnik, który w 1573 roku rozpoczął trzyletnią podróż po Bliskim Wschodzie. Celem jego podróży było poszukiwanie nowych ziół i lekarstw dla kompanii kupieckiej jego szwagra, Melchiora Manlicha. Rauwolf powrócił do Niemiec z wieloma cennymi towarami, jak również obfitymi zapiskami dotyczącymi tureckich zwyczajów. Na temat kawy wyraził się w następujący sposób:

“Bardzo dobry napój, zwany przez nich „Chaube”, który jest niemal tak czarny jak inkaust i bardzo dobry na dolegliwości, szczególnie żołądkowe. Spożywają go oni o poranku, w otwartych miejscach, przed wszystkimi i bez najmniejszej oznaki strachu czy ostrożności. Napój popijają małymi łyczkami, tak ciepły jak to tylko możliwe, z glinianych i porcelanowych kubków.”

Duże znaczenie dla rozpowszechnienia wiedzy o kawie miały również zapiski włoskiego botanika i lekarza Prospera d’Alpino. Towarzyszył on weneckiemu poselstwu do Egiptu i po powrocie opisał lecznicze działanie kawy. Prawdopodobnie to dzięki niemu nazwa „caffè” została przyjęta w większości języków zachodniej Europy (ang. coffee, fr. café).

Dokładnie podać kiedy kawa po raz pierwszy trafiła do Europy nie potrafimy, ale po przeczytaniu relacji z podróży  Leonarda Rauwulfa  możemy  uznać, że stało się to w XVI wieku.

Kawę do Europy przywoziły z Bliskiego Wschodu w tym czasie dwie wschodnioindyjskie kompanie okrętowe: brytyjska i holenderska.

Na kontynencie europejskim kawa rozpowszechniła się ze sporym opóźnieniem. Pierwszy raz sprowadzono ją do Francji prawdopodobnie dopiero w roku 1644. Pierwszą kawiarnię otwarto w Anglii w Oksfordzie w 1650 roku. Należała ona do osmańskiego Żyda imieniem Jakub (ang. Jacob lub Jacobs). W Londynie lokal z kawą otwarto dwa lata później przy alei świętego Michała.

W 1669 roku kawa została zaprezentowana na dworze francuskim na przyjęciu wydanym przez posła osmańskiego Mustafę Paszę.  Pierwszy kafehaus czyli “dom kawy” w stolicy kraju otwarto w 1671 roku. W tym czasie w Anglii działało już ponad 3000 kawiarni. Napój zyskiwał także rosnącą popularność w Ameryce, gdzie w 1670 roku rozpoczęła działalność pierwsza kawiarnia w Bostonie.

Duży wkład w popularyzowanie kawy w Europie wnieśli również Polacy, po zwycięstwie króla polskiego Jana Sobieskiego III pod Wiedniem w 1683 roku. Wowczas to w stolicy Austrii pierwszy kafehaus założył Jerzy Franciszek Kulczycki. Legenda mówi, że zrobił to korzystając z zapasów kawy porzuconych przez uciekających Turków, a następnie spopularyzował zwyczaj dodawania do kawy cukru i mleka. Do niedawna w Wiedniu istniała tradycja wywieszania portretu Kulczyckiego (niem. Kolschitzky) w oknach kawiarni. Ostatnio jednak mówi się, że pierwszym właścicielem kawiarni w Imperium Habsburgów był Ormianin Johannes Diodato.

A jak przedstawiało się to w innych krajach Europy i świata? Pierwszą kawiarnią w Salzburgu była działająca do dziś Café Tomaselli. Kawiarnia ta jest najstarszą do dziś istniejącą kawiarnią Europy Zachodniej. Bywali w niej: Wolfgang Amadeus Mozart, Michael Haydn, Hugo von Hofmannsthal i Max Reinhardt.

Nowa moda na picie kawy budziła na starym kontynencie wiele kontrowersji. Kawa była produktem pochodzenia arabskiego, co powodowało, że niektórzy widzieli w niej dzieło szatana. Na początku XVII wieku na temat kawy wypowiedział się sam papież Klemens VIII, za którego przyzwoleniem napój ten wkroczył do świata chrześcijańskiego. W XVII i XVIII w. wielkie potęgi kolonialne rozpoczęły uprawę kawowca w swoich koloniach. Holandia w 1658 roku założyła pierwsze plantacje na Cejlonie. Następnie rozszerzyła uprawę na Jawę, z której rozprzestrzeniła się ona na cały Archipelag Sundajski. Francja pierwsze plantacje założyła na Martynice. Wkrótce uprawę kawy rozpoczęto również w Gujanie Francuskiej.

W roku 1719 Portugalczycy wykradli z Gujany sadzonki i założyli pierwsze plantacje w Brazylii. Dzięki nim do roku 1800 kawa zmieniła się z używki dla elit w ogólnodostępny napój dla każdego. Przez cały wiek XIX i pierwsze dekady XX wieku Brazylia pozostawała głównym producentem i niemal monopolistą na rynku kawy. Dopiero w kolejnych latach polityka utrzymywania wysokich cen otworzyła drzwi dla kolejnych państw: Kolumbii, Gwatemali i Indonezji.

Pod koniec XIX wieku Wiedeń posiadał ponad 1200 kawiarni.

Obecnie kawa jest jednym z najpopularniejszych na świecie napojów. Rocznie wypija się jej około 400 mld filiżanek.

To właściwie tyle co mogę w dużym skrócie opowiedzieć o historii tego tak smacznego i popularnego napoju. W jednym z następnych wpisów na blogu zabiore was w podróż po różnych zakątkach świata, aby zapoznać się ze zwyczajami picia kawy. Niektóre z nich mogą nas dziwić, zaskakiwać, lub budzić sprzeczne emocje, ale o tym opowiem następnym razem.

Zapraszam.